Wanneer we een midweek verblijven op de Veluwe bij Landal Heideheuvel zijn we wel heel dicht in de buurt van het Openluchtmuseum, realiseren we ons. Dit museum staat al een paar jaar op ons lijstje omdat er een stukje familiegeschiedenis te vinden is: een bijzondere houtloods die jarenlang dienst heeft gedaan bij de houthandel van mijn schoonvader en zijn broer. Tijd om een stukje nostalgisch Haarlem op te zoeken!
Peltenburg houthandel in Haarlem
Op het moment dat ik in Haarlem kwam wonen (2008) lag het “Peltenburg” terrein aan het Spaarne braak, wachtend tot er huizen en appartementen gebouwd zouden gaan worden. Wel hoorde ik al snel verhalen over vroeger, dat het bedrijf diverse generaties terug ging en dat er nu dus een houtloods in Arnhem staat.
Er is best veel bekend over de geschiedenis van het bedrijf en de diverse papieren in eigendom van de familie gaan zelfs terug tot 1729. In het kort wat geschiedenis over de werven aan het Spaarne in Haarlem.
Geschiedenis van het bedrijf én van de houtloods in notendop
De stichting van het oorspronkelijke bedrijf op de “kleine werf” was tussen 1688 en 1730. Het terrein bestond toentertijd uit 2 werven. De kleine werf deed dienst als scheepswerf. In 1803 werden, door slechte economische omstandigheden gedurende de Franse tijd, de scheepsbouwwerkzaamheden vervangen door timmer- en molenmakerswerkzaamheden. De grote werf was in andere handen en beschikte over diverse binnen- en buitenhellingen waar grote binnenvaartschepen werden gebouwd.
In 1827 kocht Hubertus Peltenburg beide werven. Door het samenvoegen van de werven kon uitbreiding van het bedrijf beginnen en hiermee is hij ook de grondlegger van het bedrijf zoals het jarenlang heeft bestaan. Hubertus begon als scheepsbreker (sloper) maar begon al snel met de bouw van kleine binnenvaartschepen zoals tuindersbootjes, vissersbootjes en sloepjes. Eerst van hout, daarna van ijzer.
Nostalgisch Haarlem
In 1827 werd ook de houtloods gebouwd, in eerste instantie groter dan dat hij nu is (Ca. 16m breed x 26,5m lang x 6,70m hoog). Het doel was de loods te gebruiken voor opslag van hout en andere benodigdheden voor de scheepsbouw. Op zolder werden scheepsonderdelen op ware grootte getekend. Achterin waren diverse halve scheepsmodellen aan de muur bevestigd zodat opdrachtgevers gemakkelijk een model naar keuze konden uitzoeken.
Lees hier een uitgebreid artikel over de historie van de werven
In 1918 werden beide werven bij gebrek aan orders gesloten en besloot men zich volledig te richten op de houthandel. De loods werd vanaf dat moment alleen nog gebruikt voor opslag van hout.
Schenking van de houtloods aan Openluchtmuseum
Vele generaties later runde mijn schoonvader samen met zijn broer de houthandel. In de jaren ’60 raakte de loods buiten gebruik en stond eigenlijk in de weg. Het idee ontstond om de houtloods te schenken aan het Openluchtmuseum, tezamen met alle (familie-)papieren die terug gaan tot begin 1700. In 1971 werd de loods zorgvuldig opgemeten en bekeken, werden er talloze aantekeningen gemaakt en werd afgebroken. In Arnhem werd hij in dezelfde staat weer opgebouwd.
Bijzonder aan de loods schijnt te zijn dat bij de bouw in 1827 gebruik is gemaakt van ongelijke en al bewerkte houten onderdelen, wat aantoont dat het betreffende hout voor die tijd al gebruikt was voor de bouw van andere gebouwen. In de tijd dat de loods op het Peltenburg terrein heeft gestaan is hieraan niets veranderd. Nu, in het Openluchtmuseum, is dit nog steeds terug te zien.
Wat is er nog meer te zien in het Openluchtmuseum?
Bij aankomst missen we de houtloods, die meteen bij de ingang staat. Wouter herkent hem zo 1,2,3 niet en we stappen in de authentieke tram, nadat we de Amsterdamse pandjes hebben bekeken (naast de houtloods notabene ;-). Wanneer we wegrijden in de tram realiseert hij zich dat we zojuist toch gewoon voorbij de loods zijn gelopen. Het is ook al een jaar of 35 geleden dat hij hier voor het laatst was, I don’t blame him! Dan eerst maar de rest van het museum bekijken.
We stappen meteen bij de eerstvolgende halte uit, we rijden al langs zoveel leuke en mooie dingen! Een tip van onze kant: maak, wanneer je vroeg aankomt in het Openluchtmuseum, gelijk een complete rit met de tram. Je ziet dan meteen het hele museum en springt er op het eindpunt (tevens startpunt) weer uit. Het is dan nog rustig in de tram en je kunt alles goed in je opnemen. Ga daarna te voet het terrein over om de geschiedenis te zien, te voelen, te ruiken en te proeven.
Je kijkt werkelijk overal je ogen uit, helemaal wanneer je geschiedenis freak bent. Veel van de huisjes, boerderijen en molens zijn al in het begin van de vorige eeuw overgeplaatst en zijn dus helemaal authentiek. De meubels, het servies, kleding, vloerbedekking…. je hoeft niet heel veel moeite te doen je voor te stellen hoe dat vroeger rook en voelde, dat gebeurt gewoon ter plekke!
Alles ligt en staat er even prachtig bij, alsof het nooit anders geweest is en je zo het verleden binnen stapt. Tuinen zijn adembenemend mooi, zeker nu zo in het voorjaar. Het allemaal perfect bijgehouden! De boerderijen van binnen bekijken vind ik persoonlijk het leukst. Opvallend zijn de enorme schuren en de ruimtes hierin. Gigantisch! Het voorhuis is bijna altijd gekoppeld aan de schuur. Een deur in de schuur geeft toegang tot het huis, waar je dan ook meteen in de kamer of in de keuken staat. Vergeleken bij de ruimte in de schuren zijn de voorhuizen niet altijd heel ruim en verdeeld in meerdere, kleinere kamers. Slaapkamers zijn er niet altijd, vaak vind je een bedstee in elke kamer en vaak zelfs meerdere in 1 ruimte (zelfs in de keuken). Prachtig om te zien!
Ook voor de kinderen is het Openluchtmuseum geweldig
Onze kinderen vinden het al geweldig om al die oude huisjes en boerderijen te bekijken. Maar als ze op het kindererf aankomen kunnen ze niet wachten om wat handen uit de mouwen te steken en te ervaren hoe kleding wassen er vroeger aan toe ging. Op het kindererf zijn meer dingen te doen dan alleen maar kleding wassen; steeds weer worden er andere activiteiten georganiseerd en ’s middags kunnen kinderen de boer een handje helpen met het verzorgen van de dieren. De naam kindererf doet haar naam eer aan; het krioelt er van de kinderen. Een drukke maar gezellig boel!
Vlakbij het kindererf ligt een flinke speeltuin met een groot doolhof waar de kids lekker even kunnen uitrazen. In de zomer is de naastgelegen horecagelegenheid ook open, waar je vanaf een zonnig terras de kids in de speeltuin in de gaten kunt houden.
Achter de speeltuin ligt een gigantische kruidentuin met een hoop “vergeten” kruidenplanten. Het is supermooi aangelegd én onderhouden. Een feestje om even doorheen te lopen terwijl de kinderen zich uitleven in de speeltuin.
Wat ook indruk maakt is het Kruisgebouw uit Wessem. Wachtkamers, behandeltafels, apothekerskasten en een consultatiebureau. Ik moet zeggen dat ik hier zelf ook een déjà vuutje krijg; bepaalde dingen lijk ik me te herinneren uit de tijd dat ik als kind met mijn moeder naar het consultatiebureau ging (waarschijnlijk voor mijn jongere zusje). Ik denk dat wij gewoon een heel gedateerd consultatiebureau bezochten in die tijd, aangezien het Kruisgebouw de zorg uit de jaren ’50 weergeeft. De wassen beelden zijn bijna eng echt, vooral een man die in 1 van de kamers ligt te genieten in een bad.
Echt in een oud dorp waan je je in het gebied met scheepswerven en winkeltjes. Voor de helft omringd met water doet het Zaanse Schans-achtig aan met smalle straatjes en leuke geveltjes. Op de scheepswerf zijn 2 mannen een houten sloep aan het maken, helemaal met de hand. Mooi om even een kijkje te nemen in hun werkplaats. Schots en scheef zijn de huisjes hier. Niet te geloven ook met hoeveel mensen ze vroeger in deze kleine huisjes woonden!
Aan het einde van de middag moeten we uiteindelijk nog opschieten om bij de houtloods te komen en daar nog even rond te kijken, de tijd vliegt voorbij. Bovenin de houtloods zijn ze aan het knutselen en de kinderen schuiven nog even aan om een stukje stof te weven.
Echt een mooi museum, leuk om een dag met de kinderen naar toe te gaan. Ik kan me voorstellen dat mensen die hier in de buurt wonen en een museumkaart hebben hier vaker komen!
